- Verschenen in: Geschiedenis van Zeeland, deel III: 1700-1850
pagina: 7-12 - Redactie: Paul Brusse en Jeanine Dekker
- Uitgever: WBOOKS
- Zwolle 2013
Op de omslag van het boek staan de portretten die de Middelburgse schilder Johan Pieter Bourjé aan het eind van de achttiende eeuw van zijn ouders maakte. Vader Isaac Bourjé was van eenvoudige komaf maar wist zich tot een vermogend koopman op te werken. Maar de economisch slechte tijden en een zakenpartner met een gat in de hand werden hem noodlottig. Isaac Bourjé kan gelden als het prototype van de Zeeuwse burger rond 1800. De economische neergang die het gewest in deze periode trof, krijgt met hem een gezicht.
Het tijdvak 1700-1850 heeft in de geschiedschrijving lang in het teken gestaan van verval. Verval van het politieke en militaire aanzien dat de Republiek – en Zeeland in haar kielzog – wereldwijd genoot, verval als economische neergang, politieke traagheid, jansaliegeest, schrijnende verarming, stijgende criminaliteit, scherpe sociale ongelijkheid, grote zuigelingensterfte, verval in vieze steden gevuld met onwelriekende mensen en met ‘lompe boeren’ op het platteland.
Allegorie van Zeelands welvaart. Gravure van J.C. Philips, 1753. Collectie Rijksmuseum.
Maar het tijdvak heeft ook een andere kant. Het was tegelijkertijd de periode van de opkomst van het platteland, de burgerij, democratie, katholieke kerk en een nieuwe Zeeuwse identiteit. Wie kijkt naar het Zeeland van het midden van de negentiende eeuw ziet geen onttakelde provincie. De overheid investeerde geld in nieuwe havens en kanalen om de handel een impuls te geven. Ondanks de mislukte aardappeloogsten van de voorafgaande jaren stond de landbouw er rond 1850 goed voor. De radicaal-liberale omwenteling in de landelijke politiek zorgde rond 1850 voor meer democratie en een nieuwe bestuursstructuur.
Dat kwam allemaal niet uit de lucht vallen. In de anderhalve eeuw daarvoor waren economische accenten verlegd, mens- en wereldbeelden verschoven en nieuwe politieke denkbeelden doorgebroken. Het derde deel van de geschiedschrijving over Zeeland laat zien hoe deze ontwikkelingen in de provincie zijn beslag kregen.
